Met deze tool kan je
studenten inspireren om te reflecteren op hun rol als economische professional. In de nieuwe economie gaat dat niet alleen meer om instrumentele kwaliteiten, zoals het optimaliseren van bedrijfsprocessen. Handelen vanuit maatschappelijk belang speelt juist een grote rol.
Het beeld dat een student vormt van zijn rol in als economisch professional heeft verschillende bronnen. Doordat er verschillende perspectieven zijn op de rol van economie in de maatschappij (zie bijvoorbeeld De economie centraal! Of toch niet…?), verschilt ook het beeld van wat een goede economische professional is. Binnen een traditioneel economisch wereldbeeld bepalen we dat vooral door te kijken naar de instrumentele kant. Heb ik als marketeer zoveel mogelijk mensen bereikt met mijn boodschap? Heb ik als financieel professional advies gegeven dat de grootste kans heeft op financiële impact? Richt ik mij als bedrijfskundige wel op het zo efficiënt mogelijk inrichten van bedrijfsprocessen?
In een nieuwe economie is dit nog altijd van belang, maar weegt daar meer in mee. Wat vind ik ervan dat mijn handelen ervoor zorgt dat er meer geconsumeerd wordt? Draagt mijn handelen als economisch professional bij aan het welzijn van anderen of juist niet? Vind ik het belangrijk dat mijn product bijdraagt aan een betere wereld of vind ik dat niet mijn verantwoordelijkheid? Hiervoor moet je studenten dus meenemen in het belang van reflectie op hun eigen handelen in een bredere zin dan puur die instrumentele effectiviteit.
Normatieve professionaliteit
Het begrip normatieve professionaliteit wordt uitgewerkt door de Universiteit van Humanistiek. Dit begrip zet zich af tegen een technisch en instrumentele opvatting, waarbij het handelen van een professional alleen maar bestaat uit haar effectiviteit en efficiëntie (De Jonge, 2015, Kunneman, 2022). Dat heeft twee redenen. Ten eerste gaat het erom dat we altijd nog onze eigen menselijkheid en waarden meewegen in onze context. We zijn geen machines, maar wegen ook belangen af op andere gronden (ibid). Ten tweede is de keuze om het handelen van een economisch professional alleen te wegen vanuit haar instrumentele karakter gekoppeld aan een specifiek beeld van wat economisch denken inhoudt (De Muijnck en Tieleman, 2021) en de rol van economie in relatie tot haar maatschappelijke verantwoordelijkheid (Hunter Lovins, 2021).
Om de studenten te helpen reflecteren op hun eigen handelen in deze context is onderstaande Venn-diagram ontwikkeld.
Reflecteren op de rol in een nieuwe economie
Op verschillende niveaus verhouden studenten zich tot transitie in de wereld. Enerzijds verhouden zij zich tot maatschappelijke problemen. Sommige studenten geven aan dat bewustwording van de invloed van economie op maatschappij en natuur hen heeft veranderd. Als consument of als persoon. Waarin zij van een meer intuïtief beeld van wat hun invloed is, zijn gegaan naar een geïnformeerd beeld van wat die invloed is. Dit betekent overigens niet per sé dat zij hierbij hun gedrag of keuzes hebben aangepast, maar wel dat zij bewuster zijn van de consequenties van hun handelen. En op basis daarvan dus ook bewustere keuzes maken.
Daarnaast verhouden zij zich tot hun toekomstige beroep:
- vanuit een kritisch perspectief. Welke negatieve gevolgen kan mijn toekomstig beroep hebben op de wereld?
- vanuit constructief perspectief. Welke kansen liggen er om een bijdrage te leveren aan maatschappelijke problemen?
- vanuit een instrumenteel perspectief. Welke economische kansen liggen er in een transitie naar een nieuwe economie?
Ook de vraag in hoeverre de beroepspraktijk überhaupt aan verandering toe is, is een onderwerp van gesprek.
Als laatste verhouden zij zich tot nieuw economische paradigma’s. Zie ik geld als middel of als doel? Ligt de verantwoordelijkheid niet voornamelijk bij de consument? Welke professional zou ik zelf willen zijn? Deze vragen passeren daarin de revue.
Uiteindelijk komen studenten hiermee op de vraag: wie wil ik als economisch professional zijn in de toekomstige beroepscontext? Belangrijk hierin is om te realiseren dat studenten, ook wanneer zij vanaf de HAVO of het VMBO komen, al een bepaalde optiek en eigen waardenkader hebben ontwikkeld.
Eigen waardenkader
Vanaf het moment dat studenten nieuws volgen, les krijgen op de middelbare school over economie of gesprekken voeren in de klas, wordt hun waardenkader al gevormd. Dat heeft invloed op hoe zij kijken naar andere waarden. Wanneer we studenten vragen zich als economisch professional te verhouden tot andere waarden, doen zij dat vanuit hun eigen kijk op economie en de economisch professional. Ook de klas of groep waar zij zich in bevinden met een verscheidenheid aan verschillende opvattingen is van invloed, net als de manier waarop het debat plaatsvindt in de samenleving. Omdat debatten in de samenleving vaak polariseren (SCP, 2022), is het belangrijk om hierbij rekening gehouden met de omstandigheden in de klas.
