Met deze tool
kan je het idee van systeemdenken op verschillende niveaus toepassen. We verwijzen naar een aantal werkvormen die vrijelijk beschikbaar zijn en hoe je deze kunt toepassen.
Om de complexiteit van systemen goed te kunnen begrijpen, hebben studenten handvatten nodig om systemen te analyseren. Dat kan je doen door aan te geven op welke verschillende niveaus je naar systemen kunt kijken. Zo kun je bijvoorbeeld inzoomen op de eigenschappen van systemen met kenmerken als identiteit en sensitiviteit, zoals beschreven door Merkel & Monnickam (2018). Daarnaast kun je systemen analyseren door de manier waarop ze in stand gehouden worden. Een analytische tool, zoals een systeemtekening geeft inzicht in hoe de verhoudingen onderling zijn. Natuurlijk kan je ook dieper ingaan op de gevolgen van systemen, op zowel micro- als macroniveau. Onderstaande figuur laat schematisch zien hoe deze manieren van systeemdenken eruit zien.
Daarnaast moeten studenten de vaardigheid aanleren om systemen te kunnen analyseren. Daartoe heeft het Waters Center For Systems Thinking hun Thinking Tools Studio opgezet. Dit richt zich onder andere op het trainen van deze eigenschappen bij studenten, waarbij zij ook nadrukkelijk laten zien welke houding nodig is (habits of a system thinker).
Omdat systeemdenken als complex wordt ervaren vraagt dat veel oefening. Zo is er geoefend met een aantal documentaires, zoals Black Gold (Francis & Francis, 2006). Studenten kregen hierbij de volgende opdracht mee:
- Beschrijf met behulp van een causal loop diagram hoe de traditionele koffiemarkt geschetst wordt in de film en de problemen die hieruit voortkomen. Houdt daarbij aandacht voor het economische systeem, het sociale systeem en het culturele systeem. Let daarbij goed op de verschillende niveaus van abstractie (individu / individuele organisatie / sector / economie).
- Welke rol speelt Fairtrade koffie hierin? Waarom wordt dit opgevat als ingrijpen in het systeem?
- Welke actoren spelen hierin een rol? Hoe kijken zij naar hun rol in de totstandkoming van het probleem?
- Welke aannames zitten verwerkt in de manier waarop de film is uitgevoerd? Welk standpunt wordt niet getoond in de film?
Zowel IDFA als 2Doc zijn hier goede platforms voor. Zie verder Van der Heide (2021) voor een reeks aan platforms met interessante documentaires en een introductie in critical thinking and film. Ook case studies zijn zeer geschikt voor het onderzoeken van systemische relaties.
Voor analyse van socio-technische regimes zie bijvoorbeeld Geels&Schot(2007); voor culturele regimes zie Ernst et al(2016). De laatste legt ook een grotere nadruk op de rol van perceptie van het systeem, terwijl de eerste meer nadruk legt op technologische innovaties en drivers van die technologische verandering.
Een begrip van de X-curve van Derk Loorbach is hierin zeer bruikbaar om te bepalen welke rol een organisatie speelt in de transitie, omdat de socio-technische mogelijk een onbedoelde nadruk kan leggen op (technologische) vernieuwing, terwijl er vaak ook culturele factoren een rol spelen (Hebinck et al, 2022)
